Askerî Yüksek İdare Mahkemesi(AYİM) Türkiye'de askeri idari yargı alanında
faaliyet gösteren tek mahkeme olmakla beraber Askeri İdari Yargı düzeni,
ülkemiz yargı sisteminde Askeri Yüksek İdare Mahkemesi'nce temsil edilen bir
yargı düzenidir.
Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, T.C. Anayasa'sının 157nci maddesinden
hukuki dayanağını alan; Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri
Yargıtay ve Uyuşmazlık Mahkemesi ile birlikte özel surette görevlendirilmiş altı
Yüksek Mahkemeden biridir.
Askerî Yüksek İdare Mahkemesi, Askerî olmayan makamlarca tesis edilmiş olsa
bile asker kişileri ilgilendiren ve askerî hizmete ilişkin idarî eylem ve
işlemlerden doğan iptal ve tam yargı davalarında yargı denetimini yapan ilk ve
son derece mahkemesidir.
İptal davaları, idarî bir işlemin iptalini,
Tam yargı yani tazminat davalarıidari işlem ya da idari eylem sonucunda ihlal
edilmiş bir hakkin yerine getirilmesini veya maruz kalınan bir zararın tazminini
hedef alan davalardır.
Tam yargı davalarına örnek vermek gerekirse; araç devrilmesi sonucu ölüm ve
yaralanma, başka bir askeri personelin diğer bir askeri personeli silahla
yaralaması veya ölümüne sebebiyet vermesi, askeri eğitim ve tatbikatta
yaralanma veya ölüm gibi eylemden kaynaklı tazminat davaları ile bir işlemin
iptaline karar verilmesi nedeniyle açılan işlemden kaynaklı tazminat davaları,
tam yargı davalarına örnek olarak gösterilebilir.
Tam yargı davalarında; dava konusu idari eylem ve işlemin hukuka aykırı
olması ve davacının bu hukuka aykırı eylem veya işlem sonucunda zarara
uğramış olması gerekmektedir.
İdarenin eylem veya işlemleri sonucunda hakları ihlal edilmiş olanlarındava
açmadan önce izleyecekleri yol İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun "Dava açma
süresi" başlığı altında düzenlenen 7. maddesine göre şu şekildedir;
"1.Dava açma süresi, özel kanunlarında ayrı süre gösterilmeyen hallerde
Danıştayda ve idare mahkemelerinde altmış ve vergi mahkemelerinde otuz
gündür.
2. Bu süreler;
a)İdari uyuşmazlıklarda; yazılı bildirimin yapıldığı,
b) Vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve
cezalarından doğan uyuşmazlıklarda: Tahakkuku tahsile bağlı olan vergilerde
tahsilatın; tebliğ yapılan hallerde veya tebliğ yerine geçen işlemlerde tebliğin;
tevkif yoluyla alınan vergilerde istihkak sahiplerine ödemenin; tescile bağlı
vergilerde tescilin yapıldığı ve idarenin dava açması gereken konularda ise ilgili
merci veya komisyon kararının idareye geldiği;
Tarihi izleyen günden başlar.
3. Adresleri belli olmayanlara özel kanunlarındaki hükümlere göre ilan yoluyla
bildirim yapılan hallerde, özel kanununda aksine bir hüküm bulunmadıkça süre,
son ilan tarihini izleyen günden itibaren on beş gün sonra işlemeye başlar.
4. İlanı gereken düzenleyici işlemlerde dava süresi, ilan tarihini izleyen günden
itibaren başlar. Ancak bu işlemlerin uygulanması üzerine ilgililer, düzenleyici
işlem veya uygulanan işlem yahut her ikisi aleyhine birden dava açabilirler.
Düzenleyici işlemin iptal edilmemiş olması bu düzenlemeye dayalı işlemin
iptaline engel olmaz.
Bu konu 1602 Sayılı AYİM Kanununun 43/1nci maddesin de ise şu şekilde
düzenlemiştir; İdari eylemlerden hakları ihlal edilmiş olanların Askeri Yüksek
İdare Mahkemesinde dava açmadan önce, bu eylemlerin yazılı bildirimi üzerine
veya başka suretle öğrendikleri tarihten itibaren bir yıl ve her halde eylem
tarihinden itibaren beş yıl içinde yetkili makama başvurarak haklarının yerine
getirilmesini istemeleri lazımdır. Bu isteklerin kısmen veya tamamen reddi
halinde bu konudaki işlemin tebliği tarihinden ve altmış gün içinde cevap
verilmediği takdirde bu sürenin bittiği tarihten itibaren altmış gün içinde tam
yargı davası açabilirler.
Tazminat davalarında uygulamada oldukça sık rastlanan sorunlardan birisi
zamanaşımı konusudur. Bu yüzden açılacak davalarda öncelikli olarak eylem
veya işlemin tarihine bakılmalı ve Kanunda belirtilen süre geçmemiş ise dava
açılmalıdır.
Av. Mehmet Yaşar ŞAHİN
faaliyet gösteren tek mahkeme olmakla beraber Askeri İdari Yargı düzeni,
ülkemiz yargı sisteminde Askeri Yüksek İdare Mahkemesi'nce temsil edilen bir
yargı düzenidir.
Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, T.C. Anayasa'sının 157nci maddesinden
hukuki dayanağını alan; Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri
Yargıtay ve Uyuşmazlık Mahkemesi ile birlikte özel surette görevlendirilmiş altı
Yüksek Mahkemeden biridir.
Askerî Yüksek İdare Mahkemesi, Askerî olmayan makamlarca tesis edilmiş olsa
bile asker kişileri ilgilendiren ve askerî hizmete ilişkin idarî eylem ve
işlemlerden doğan iptal ve tam yargı davalarında yargı denetimini yapan ilk ve
son derece mahkemesidir.
İptal davaları, idarî bir işlemin iptalini,
Tam yargı yani tazminat davalarıidari işlem ya da idari eylem sonucunda ihlal
edilmiş bir hakkin yerine getirilmesini veya maruz kalınan bir zararın tazminini
hedef alan davalardır.
Tam yargı davalarına örnek vermek gerekirse; araç devrilmesi sonucu ölüm ve
yaralanma, başka bir askeri personelin diğer bir askeri personeli silahla
yaralaması veya ölümüne sebebiyet vermesi, askeri eğitim ve tatbikatta
yaralanma veya ölüm gibi eylemden kaynaklı tazminat davaları ile bir işlemin
iptaline karar verilmesi nedeniyle açılan işlemden kaynaklı tazminat davaları,
tam yargı davalarına örnek olarak gösterilebilir.
Tam yargı davalarında; dava konusu idari eylem ve işlemin hukuka aykırı
olması ve davacının bu hukuka aykırı eylem veya işlem sonucunda zarara
uğramış olması gerekmektedir.
İdarenin eylem veya işlemleri sonucunda hakları ihlal edilmiş olanlarındava
açmadan önce izleyecekleri yol İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun "Dava açma
süresi" başlığı altında düzenlenen 7. maddesine göre şu şekildedir;
"1.Dava açma süresi, özel kanunlarında ayrı süre gösterilmeyen hallerde
Danıştayda ve idare mahkemelerinde altmış ve vergi mahkemelerinde otuz
gündür.
2. Bu süreler;
a)İdari uyuşmazlıklarda; yazılı bildirimin yapıldığı,
b) Vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve
cezalarından doğan uyuşmazlıklarda: Tahakkuku tahsile bağlı olan vergilerde
tahsilatın; tebliğ yapılan hallerde veya tebliğ yerine geçen işlemlerde tebliğin;
tevkif yoluyla alınan vergilerde istihkak sahiplerine ödemenin; tescile bağlı
vergilerde tescilin yapıldığı ve idarenin dava açması gereken konularda ise ilgili
merci veya komisyon kararının idareye geldiği;
Tarihi izleyen günden başlar.
3. Adresleri belli olmayanlara özel kanunlarındaki hükümlere göre ilan yoluyla
bildirim yapılan hallerde, özel kanununda aksine bir hüküm bulunmadıkça süre,
son ilan tarihini izleyen günden itibaren on beş gün sonra işlemeye başlar.
4. İlanı gereken düzenleyici işlemlerde dava süresi, ilan tarihini izleyen günden
itibaren başlar. Ancak bu işlemlerin uygulanması üzerine ilgililer, düzenleyici
işlem veya uygulanan işlem yahut her ikisi aleyhine birden dava açabilirler.
Düzenleyici işlemin iptal edilmemiş olması bu düzenlemeye dayalı işlemin
iptaline engel olmaz.
Bu konu 1602 Sayılı AYİM Kanununun 43/1nci maddesin de ise şu şekilde
düzenlemiştir; İdari eylemlerden hakları ihlal edilmiş olanların Askeri Yüksek
İdare Mahkemesinde dava açmadan önce, bu eylemlerin yazılı bildirimi üzerine
veya başka suretle öğrendikleri tarihten itibaren bir yıl ve her halde eylem
tarihinden itibaren beş yıl içinde yetkili makama başvurarak haklarının yerine
getirilmesini istemeleri lazımdır. Bu isteklerin kısmen veya tamamen reddi
halinde bu konudaki işlemin tebliği tarihinden ve altmış gün içinde cevap
verilmediği takdirde bu sürenin bittiği tarihten itibaren altmış gün içinde tam
yargı davası açabilirler.
Tazminat davalarında uygulamada oldukça sık rastlanan sorunlardan birisi
zamanaşımı konusudur. Bu yüzden açılacak davalarda öncelikli olarak eylem
veya işlemin tarihine bakılmalı ve Kanunda belirtilen süre geçmemiş ise dava
açılmalıdır.
Av. Mehmet Yaşar ŞAHİN
