[FONT=Tahoma]Yasal Haklar[/FONT]
Her çocuğun yeterli beslenme, barınma, dinlenme, oyun olanakları ile gerekli tıbbi bakım hakkı vardır (Çocuk Hakları Bildirgesi, İlke 4). Fiziksel, zihinsel ya da sosyal bakımdan özürlü çocuğa gerekli tedavi, eğitim ve bakım sağlanmalıdır (Çocuk Hakları Bildirgesi, İlke 5).Çocuğunuzun eğitim hakkı, anayasamız ve kanunlarla belirlenmiş, güvence altına alınmıştır. Anayasamızın 42. maddesi ‘Hiçbir birey eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz’ der.
Anayasal Düzenlemeler
Anayasamızın 41., 42., 49., 50., 60., ve 61. maddeleriyle ailenin eğitim-öğretim ve çalışma hakkı ve sorumluluğu ile sosyal güvenlik hakkı konularında herkesin yasa önünde eşit olduğu ifade edilmiştir. 61. maddede ise ‘Devlet sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirler alır’ ifadesi yer almaktadır.
Anayasamızın bu maddeleri engelli bireyler için oluşturulması gereken düzenlemelere ışık tutmuştur. Yani devletimiz, sizin otizmli çocuğunuz da dahil olmak üzere her çocuğa ihtiyaçlarına en uygun eğitimi ücretsiz olarak vermekle yükümlüdür. Bu El Kitabının amacı, çocuğunuzun eğitim hakkını kullanabilmesinde size bir yol haritası çizmektir.
Otizmli çocuğunuz eğitim hizmetlerinden nasıl yararlanabilir?
Özel eğitim gerektiren çocukların eğitim hizmetlerinden yararlanabilmeleri iki aşamada mümkün olur:
Birinci aşamada, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı olarak her ilde ve büyük ilçelerde bulunan Rehberlik ve Araştırma Merkezi’ne (RAM) başvurmak gerekir. Bu başvuruyla, RAM bünyesindeki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu tarafından eğitsel değerlendirme ve tanılama gerçekleştirilir.
İkinci aşamada ise, Milli Eğitim Müdürlüğü bünyesindeki Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu tarafından çocuğun eğitim ortamına yerleştirilmesi kararı alınır.
Bu aşamalar ve kurullar aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmaktadır.
1. Eğitsel Değerlendirme ve Tanılama
Rehberlik ve Araştırma Merkezine (RAM) eğitsel değerlendirme ve tanılama için başvurun. Eğer çocuğunuza otizm tanısı konmuşsa; eğitsel değerlendirmesinin yapılması, eğitim ortamına yerleştirilmesi ve devletin sağlayacağı özel eğitim desteğinden yararlanması için ilinizdeki ya da ilçenizdeki RAM’a başvurmanız gerekir.
Eğitsel değerlendirme ve tanılama nedir?
Eğitsel değerlendirme ve tanılama sürecinde, çocuğun tüm gelişim alanlarındaki özellikleri ve akademik disiplin alanlarındaki yeterlilikleri ile eğitim ihtiyaçları belirlenir. Ayrıca, çocuğun hangi ortamda eğitim görmesinin uygun olacağına ilişkin öneride bulunulur.
Çocuğun eğitsel değerlendirme ve tanılaması RAM’da oluşturulan Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu tarafından çeşitli testler ve bireyin özelliklerine uygun diğer ölçme araçlarıyla yapılır. Tanılamada çocuğun tıbbî değerlendirme raporu ile zihinsel, fiziksel, ruhsal, sosyal gelişim öyküsü, tüm gelişim alanlarındaki özellikleri, akademik alanlardaki eğitim performansı, ihtiyaçları, eğitim hizmetlerinden yararlanma süresi ve bireysel gelişim raporu dikkate alınır.
Eğitsel değerlendirme ve tanılama sonucunda özel eğitime ihtiyacı olduğu belirlenen çocuklar için Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu Raporu ve Eğitim Planı hazırlanır. Bu belgeler, özel özel eğitim kurumlarından eğitim ve destek eğitim hizmeti alan öğrenciler için her yıl yenilenir.
Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunda kimler yer alır?
Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu, RAM müdürü ya da görevlendireceği bir müdür yardımcısının başkanlığında;
a) RAM’daki özel eğitim hizmetleri bölüm başkanı,
b) Psikolojik ölçme araçlarını kullanabilen bir rehber öğretmen,
c) Görme, işitme ve zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden bir öğretmen,
ç) Gezerek özel eğitim görevi yapan bir öğretmen,
d) Bireyin velisi,
e) Varsa, bir çocuk gelişimi ve eğitimcisinden
oluşur.
Özel Eğitim Değerlendirme Kuruluna gerektiğinde; eğitim programcısı, odyolog, psikolog, psikometrist, sosyal çalışmacı, dil ve konuşma terapisti, fizyoterapist, uzman hekim gibi diğer meslek elemanlarından seçilecek birer kişi, çıraklık ve yaygın eğitime gidecekler için ilgili kurum temsilcisi, özel eğitim gerektiren bireyin çalıştığı kurumdaki iş yeri temsilcisi de katılabilir.
Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca, bilgilerine başvurulmak üzere; özel eğitim gerektiren bireyin sınıf ve alan öğretmeni, sınıf rehber öğretmeni, kayıtlı olduğu okulun veya kurumun müdürü, başvuru yapan kurum temsilcisi, özel eğitim hizmetleri kurul üyesi, üniversitelerin ilgili bölümlerinden öğretim üyesi ve sivil toplum kuruluşu temsilcisi de çağrılabilir.
Çocuğunuzun eğitsel değerlendirme ve tanılamasının yapılması için bir dilekçe yazmanız gerekir (Ek 1, dilekçe örneği). Dilekçenizin ekine aşağıdaki evrakları koymayı unutmayın!
Eğitsel değerlendirme ve tanılama için RAM’a verilecek Dilekçe ile birlikte gereken evraklar nelerdir?
a) Bireyin, velisinin yada okul/kurum yönetiminin yazılı başvurusu
b) Okula/kuruma kayıtlı öğrenciler için bireysel gelişim raporu
c) Herhangi bir okula/kuruma kayıtlı olmayan bireyler için başvurduğu RAM’ın sorumluluk bölgesi içinde ikamet ettiğini gösteren belge
ç) Gerektiğinde tıbbî tanılama ile ilgili sağlık kurulu raporu
d) Çocuğun 3 adet fotoğrafı
e) Çocuğun T.C. kimlik numaralı nüfus cüzdanı fotokopisi
RAM bünyesindeki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu, 60 gün içinde Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu Raporunu ve Eğitim Planını hazırlamakla yükümlüdür. Bu belgeler doğrultusunda Kurul ayrıcaçocuğun hangi eğitim ortamında eğitim almasının uygun olduğuna ilişkin öneride de bulunur. Bu süreçte ailenin görüşü çok önemlidir. Kurula çocuğunuz hakkında bilgi verebilir ve nerede eğitim almasını istediğinizi bildirebilirsiniz.
2. Eğitim Ortamına Yerleştirme
Milli Eğitim Müdürlüğü bünyesindeki Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu, Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu Raporu ve Eğitsel Plan doğrultusunda özel eğitim gerektiren çocukları en uygun resmi okul veya kuruma yerleştirir. Çocuğun yaşına ve özelliklerine göre yerleştirilebileceği eğitim ortamları ilerleyen bölümlerde ayrıntılı olarak açıklanmaktadır.
Özel Eğitim Hizmetleri Kurulunda kimler yer alır?
Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu, ilgili il yada ilçe Milli Eğitim Müdürünün görevlendireceği müdür yardımcısı veya şube müdürünün başkanlığında bir özel eğitim ya da kaynaştırma kurumu müdürü, bir rehber öğretmen ve gezerek özel eğitim hizmeti veren bir öğretmenden oluşur.
Gerektiğinde Özel Eğitim Hizmetleri Kuruluna öğrencinin velisi, RAM temsilcisi, öğrencinin yerleştirilmesi düşünülen kurumun temsilcisi gibi kişiler de katılabilir. Otizmli çocuğunuzu en iyi siz tanıyorsunuz. Dolayısıyla, çocuğunuzun en uygun eğitimi alması için mutlaka bu kurula katılın.
Yaşlara Göre Eğitim Olanakları
Eğer çocuğunuz 3 yaşında erken çocukluk dönemi eğitimi alabilir. Bu eğitim, çocuğun doğrudan eğitimi, çocuğun eğitimine katkı sağlamak amacıyla ailenin bilgilendirilmesi ve desteklenmesi yoluyla okul ve kurumlarda veya gerektiğinde evde yürütülür. Eğitimin planlanması ve koordinasyonu RAM bünyesindeki Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu tarafından yapılır.
Eğer Çocuğunuz 3-6okulöncesi özel eğitim alabilir. Özel eğitim gerektiren çocukların okul öncesi eğitimi zorunludur. Ancak, çocukların gelişim ve bireysel özellikleri dikkate alınarak okul öncesi eğitim dönemi süresi bir yıl uzatılabilir. Okulöncesi eğitim, mümkünse normal gelişim gösteren çocukların devam ettiği yuva ya da anaokulu gibi okulöncesi eğitim kurumlarında kaynaştırma yoluyla sağlanır. Kaynaştırmadan yararlanamayan çocuklar ise okulöncesi düzeyde eğitim veren özel eğitim kurumlarına ya da özel eğitim sınıflarına devam etmelidir.
Eğer çocuğunuz 7-14 yaşları arasındaysa, normal gelişim gösteren çocuklarla birlikte bir ilköğretim okulunda kaynaştırma eğitimi alabilir. Bunun mümkün olmadığı durumlarda ise, bir otistik çocuklar eğitim merkezine (OÇEM) ya da normal ilköğretim bünyesinde bir özel eğitim sınıfına devam edebilir. Okul öncesi eğitimini tamamlayan veya zorunlu ilköğretim çağına gelmiş özel eğitim gerektiren çocukları devam edecekleri eğitim ortamına hazırlamak amacıyla ilköğretim okullarında ve özel eğitim kurumlarında hazırlık sınıfları açılabilir. Hazırlık sınıfında öğrenim süresi bir yıldır.
Eğer çocuğunuz 15-21 yaşları arasındaysa ve ilköğretim diplomasına sahipse, ortaöğretimini öncelikle kaynaştırma uygulamaları yoluyla akranları ile bir arada genel ve mesleki ortaöğretim kurumlarında sürdürmelidir. Ancak, çok gerekirse, sayıları çok sınırlı olan özel eğitime ihtiyacı olan bireyler için açılmış ortaöğretim kurumlarına da gidebilir.
İlköğretimlerini tamamlayan ancak çeşitli nedenlerle ortaöğretime devam edemeyen bireyler, uzaktan öğretim yoluyla Millî Eğitim Bakanlığı Açık Öğretim Lisesi veya Millî Eğitim Bakanlığı Mesleki Açık Öğretim Lisesinde eğitimlerini sürdürebilirler.
Zorunlu öğrenim çağı dışında kalan ve genel eğitim programlarından yararlanamayacak durumda olan otizmli çocuğunuz; temel yaşam becerilerini geliştirmek, topluma uyum sağlamak ve iş ve mesleğe yönelik beceriler kazanmak amacıyla farklı konu ve sürelerde meslek kurslarına ya da otistik çocuklar iş eğitim merkezlerine devam edebilir. Halen Türkiye’de otizmli çocuklar için iki adet resmi iş eğitim merkezi bulunmaktadır (Bakınız, s. 11). Ayrıca, aileler otizmli çocukları için halk eğitim merkezlerinde meslek kursu açılması talebinde bulunabilirler.
Eğitim Ortamları
1. Kaynaştırma
Kaynaştırma,özel eğitim gerektiren çocukların eğitimlerini normal gelişim gösteren çocukların devam ettiği resmî veya özel okullarda sürdürmeleridir. Özel eğitim gerektiren çocuk okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim kurumlarında kaynaştırma eğitimi alabilir. Kaynaştırmaya devam eden özel eğitim öğrencilerine ve bu öğrencilerin öğretmenlerine gerekli destek hizmetler devlet tarafından sağlanmalıdır. Destek hizmetler, özel eğitim öğrencilerinin kaynaştırma ortamlarına uyum sağlamalarına ya da ders programlarında gerekli uyarlamaların yapılmasına yönelik hizmetlerdir.
Özel eğitim gerektiren çocuğunuz okuldaki zamanının tümünü normal gelişim gösteren akranlarıyla aynı sınıfta geçirebileceği gibi (tam zamanlı kaynaştırma), okuldaki zamanının bir bölümünü özel eğitim sınıfında da geçirebilir (yarı zamanlı kaynaştırma). Çocuğunuzun tam zamanlı olarak mı yoksa yarım zamanlı olarak mı eğitim almasının daha uygun olacağına, çocuğunuzun eğitim performansına ve öncelikli ihtiyaçlarına göre ilgili kurullar ve aile tarafından karar verilir.
Çocuğunuzun takip ettiği program temel alınarak eğitim performansı ve ihtiyaçları doğrultusunda Bireysel Eğitim Programı (BEP) hazırlanır. BEP hazırlanması amacıyla çocuğunuzun devam ettiği okul ya da kurumda bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) geliştirme birimi oluşturulur. BEP geliştirme birimi, okul/kurum müdürü veya görevlendireceği bir müdür yardımcısının başkanlığında;
a) Bir gezerek özel eğitim görevi yapan öğretmen (varsa),
b) Bir rehber öğretmen,
c) Bir eğitim programları hazırlamakla görevlendirilen öğretmen,
ç) Öğrencinin sınıf öğretmeni,
d) Öğrencinin dersini okutan ilgili alan öğretmenleri,
e) Öğrencinin velisi ve
f) Öğrenciden (katılabilecek özelliklerdeyse) oluşur.
BEP geliştirme birimine, gerektiğinde görüşlerine başvurulmak üzere RAM’daki özel eğitim değerlendirme kurulundan bir üyenin katılımı da sağlanır. BEP geliştirme biriminin çalışma esasları okul/kurum yönetimince belirlenir.
Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamaları yapılan okul ve kurumlarda öğrencinin yetersizliğine uygun fiziksel, sosyal ve psikolojik ortam düzenlemeleri yapılır. Bu okul ve kurumlarda öğrenciye verilen eğitim hizmetlerinin etkin bir biçimde yürütülebilmesi amacıyla özel araç-gereçler, eğitim materyalleri, öğretim yöntemleri ve öğrenci başarısını değerlendirme yöntemleri kullanılır; ayrıca, destek eğitim odası açılır.
Kaynaştırma uygulamaları yapılan okul ve kurumlardaki personel, diğer öğrenciler ve onların aileleri; özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin özellikleri hakkında RAM ve okuldaki BEP geliştirme birimindeki ilgili kişiler tarafından bilgilendirilir. Okul ve kurumlarda, kaynaştırma yoluyla eğitim alacak öğrencilerin bir sınıfa en fazla iki öğrenci olacak şekilde eşit olarak dağılımı sağlanır.
Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrencilerin destek eğitim hizmeti almaları için gerekli düzenlemeler okul tarafından yapılır. Bu doğrultuda destek eğitim hizmetleri, sınıf içi yardım şeklinde olabileceği gibi destek eğitim odalarında da verilebilir.
2. Özel Eğitim Sınıfı
Özel eğitim sınıfları, resmi ve özel okulların bünyesinde özel eğitim gerektiren öğrenciler için açılan sınıflardır. Hangi okullarda hangi engel gruplarına yönelik özel eğitim sınıfları açılacağına Milli Eğitim Müdürlükleri karar verir. Otizmli çocuklar için açılan özel eğitim sınıflarında sınıf mevcudu en fazla 4 öğrencidir. Özel eğitim sınıfını tamamlayan öğrencilere diploma verilmez, okur-yazarlık belgesi verilir.